Οι Ρωμά ή Ρρωμά και Roms ή Rroms, {με δύο -ρ- ή -r- λέγεται ότι εκφράζεται καλύτερα το όνομά τους}, είναι ένας λαός πένητας και πλάνης, όσο όμως μουσικός που προέρχεται από τα Βορειοδυτικά της Ινδίας, κοντά στο Ιρανικό οροπέδιο. Οι περισσότεροι μιλούν μια διάλεκτο που οι γλωσσολόγοι την ονομάζουν Rromani, ενώ βρήκαν πολλά κοινά στοιχεία με τις λεγόμενες Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και ειδικότερα με τις Ινδοευρωπαϊκές διαλέκτους του Πακιστάν και του οροπεδίου του Ιράν.
Οι Rroms είχαν το καλό ότι εγκλιματίζονταν στις μεταναστεύσεις εύκολα και ενσωμάτωναν στη γλώσσα τους, τους ιδιωματισμούς της κάθε περιοχής που πήγαιναν. Π.χ. οι σημερινοί Rroms στο Kosovo, μιλούν τέσσερεις γλώσσες. Rromani, Αλβανικά, Τουρκικά, Σερβικά. Επίσης στο Πακιστάν μιλούν τόσο το Punjabi όσο και τη Rromani. Οι Άγγλοι τους λένε Gypsies από το Egypsies, Αιγύπτιοι. Το ίδιο, οι Ισπανοί, που τους λένε Gitanos που προέρχεται από το Egitanos και το Egi-p-tanos. Στα Γαλλικά λέγονται Gitanes, Tziganes, Tsiganes {όπου αλλάζει το -z- και γίνεται φωνητικά -s-}. Στα δε Γερμανικά το -s- που προφέρεται σαν -z- γέννησε τη λέξη Zigeuner.
Η λέξη Τσιγγάνος είναι καθαρά Ελληνική. Προέρχεται από τη λέξη Ατσίγγανος, η οποία με τη σειρά της σχετίζεται ετυμολογικά, με τη λέξη Αθίγγανος, αν δεν είναι ίδιες, που ήταν αίρεση, συγκεκριμένα η μανιχαϊστική, και που τα μέλη της μετοίκισαν από τη Φρυγία προς το Βυζάντιο τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες. Η λέξη Αθίγγανος προέρχεται από το στερητικό -α- και το ρήμα «θιγγάνω», που σημαίνει θίγω. Αυτοί που δεν είναι κανείς να τους θίγει, που βέβαια υπέστησαν πολλές διώξεις επί Βυζαντινών και που ο Ιουστινιανός επέβαλε την ποινή του θανάτου σε όσους δεν την εγκατέλειπαν.
Αυτή είναι λοιπόν, πέραν από την ετυμολογία, η σχέση της λέξης Ατσίγγανος με τη λέξη Αθίγγανος, και οφείλεται σε θρησκευτικούς λόγους. Αν όχι κυρίως σε αυτούς Το λέω διότι η μια συνιστώσα του θρησκευτικού κράματος που πίστευαν οι οπαδοί του μανιχαϊσμού, στο Ζωροαστρισμό, το Βουδισμό, και το Χριστιανισμό- όπως ήταν εν αρχή οι Αθίγγανοι, ήταν και η θρησκεία των εν λόγω μεταναστών Ινδών και που για αυτό ίσως οι Βυζαντινοί ονόμασαν Ατσίγγανους.
Στην Ινδία λέγονται «Lampari», οι Εβραίοι τους λένε «Nawar», στο Ιράν «Kowli», στην Αρμενία «Gnchou». Αντίθετα, στις Ευρωπαϊκές γλώσσες η ονομασία τους προέρχεται από την Ελληνική λέξη «Τσιγγάνοι». Ακόμη και στην Τουρκική, υπάρχει η λέξη «Cingene» και στην Ιταλική, η «Zingari». Παρόλα αυτά δεν παύει να αποτελεί για το συγκεκριμένο λαό, ένα ξένο όνομα. Ένα βαφτιστικό. Ένα παρατσούκλι. Για αυτό αναζήτησε και προώθησε μια δική του ονομασία. Έτσι προέκυψε η λέξη Rom που στη μητρική τους γλώσσα σημαίνει άνδρας, σύζυγος. Σαφώς και δεν υπάρχει σχέση με τη λέξη Ρώμη ή τη Ρουμανία ή τη Ρωμανία κλπ.
Οι Rroms προικισμένοι όντας από τη φύση με την ικανότητα να εγκλιματίζονται εύκολα πολιτιστικά και γλωσσολογικά στα μέρη όπου βρίσκονται ως λαός μεταναστών, επόμενο ήταν να αναπτύξουν ιδιωματισμούς και γλώσσες σαν την κρεολική, που είναι ως γνωστό μισά Γαλλικά και μισά, Αφρικάνικα. Έτσι λοιπόν προέκυψε η Ibero-Rromani γλώσσα στην Ισπανία. Η Iomavren που είναι Αρμενικά Rroms, Επίσης και η Rromani στην Ελληνική, που είναι τα γνωστά γύφτικα, η Rromanoσερβική κλπ.
Μερικοί φαντάζονται τους Rroms σαν τους απόγονους του Κάιν. Ο ποιητής Firdousi του ενδέκατου αιώνα, αναφέρεται σε ένα χρονικό του δέκατου. Στο Περσικό διήγημα Hamza d? Ispahan λέει ότι περί το 900 μ.Χ. πολλές χιλιάδες Zott ή Rom ή Dom, που σημαίνει άνδρες, έφυγαν από το Sind που είναι ο ποταμός Sidhu με διαταγή του βασιλιά, προκειμένου να πάνε στο βασιλιά των Περσών γιατί αυτός είχε ανάγκη από διασκέδαση και οι Rroms από τότε ακόμη ήταν καλοί μουσικοί και γνώριζαν την τέχνη της, όπως και το χορό. Από εκεί άρχισαν να πηγαίνουν πότε δεξιά και πότε αριστερά αλλά δεν ήθελαν να γίνονται αγρότες ή βοσκοί. Επειδή όμως είχαν μέσα τους το τραγούδι και το χορό άρχισαν να οδεύουν προς το γνωστό τότε κόσμο. Άλλοι πήγαν προς τη Μικρασιατική χώρα και εκείθεν στην Ευρώπη και άλλοι προς την Αίγυπτο και εκείθεν επίσης προς την Γηραιά Ήπειρο.
Λέγεται ότι οι Hindus τους είχαν μισθοφόρους. Λέγεται επίσης ότι κάποιος Mahmud de Ghazni συνέλαβε πολλές χιλιάδες Rroms κατά τη διάρκεια της εφόδου στο Sindhi και στο Punjab, οπότε και τους έκανε στρατιώτες. Έτσι κατά τον δέκατο τέταρτο αιώνα άρχισαν να έρχονται μαζικά. Κάτι βέβαια που δεν σημαίνει ότι δεν είχαν έρθει και σε προηγούμενες περιόδους. Επί Βυζαντινών ή και πιο πριν, κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Όμως το πλέον σημαντικό κύμα εξάπλωσης των Rroms στην Ευρώπη είναι συνδεδεμένο με την Τουρκική κατακτητική δράση. Στη σημερινή Γηραιά Ήπειρο υπάρχουν Rroms Ορθόδοξοι Χριστιανοί, όπως π.χ. στην Ελλάδα, Προτεστάντες, Καθολικοί, και επίσης Μουσουλμάνοι, όπως π.χ. στα Βαλκάνια αλλά και εδώ, στην περιοχή της Θράκης.
H Θράκη και το Διδυμότειχο
Οι Ρωμά, Τσιγγάνοι, Γύφτοι, Κατσίβελοι, της περιοχής είναι η πιο ολιγάριθμη από τις τρεις μουσουλμανικές μειονότητες της Θράκης που συμπεριλαμβάνονται στη συνθήκη της Λοζάνης. Οι κυριότεροι οικισμοί όπου ζουν, είναι η Ορεστιάδα, το Διδυμότειχο, η Αγριάνη, η Αλεξανδρούπολη, οι Σάπες, ο Άρατος, η Κομοτηνή, η Ξάνθη, το Εύλαλο, κλπ. {βλ. χάρτη} Ο πληθυσμός τους ανέρχεται στις είκοσι περίπου χιλιάδες ενώ άλλες πέντε χιλιάδες μένουν στην υπόλοιπη Ελλάδα -Θεσσαλονίκη, Ημαθία, Εύβοια, Αττική- καθώς επίσης και στην Ευρώπη {Γερμανία κλπ.}.
Η πόλη του Διδυμοτείχου εκτός από πόλη των πολιτισμών, από πολλών επίσης αιώνων, υπήρξε πόλη πολυπολιτισμική, ανεξάρτητα αν μερικοί ανακάλυψαν το συγκεκριμένο όρο στην παρελθούσα δεκαετία. Μεταξύ των κοινωνικών ομάδων της συμπεριλαμβάνονται οι Κατσίβελοι. Έτσι τους λέγαμε και τους λέμε. Έτσι τους αποκαλεί και ο Γεώργιος Βιζυηνός που όπως γράφει στους «καλόγερους», είναι τα τρία τέσσερα μέλη του θιάσου που τους υποδύονται. «Οι μόνοι μουτζουρωμένοι εξ όλου του θιάσου». Προφανώς λόγω του μελιτζανί τους χρώματος.
Μπορεί λοιπόν κανείς να πει ότι αν οι Ινδοευρωπαίοι συνιστούν κατασκευή, οι Ρωμά, Τσιγγάνοι, Γύφτοι, Κατσίβελοι, είναι όνομα και πράγμα Ινδοευρωπαίοι. Οι μόνοι. Ινδοί που μετανάστευαν από τα αρχαία ακόμη χρόνια, τόσο στην Περσία και τη Μικρασιατική χώρα και εκείθεν στην Ευρώπη ή στην Αίγυπτο πριν μετακινηθούν, αν δεν μεταφέρθηκαν προς τη Γηραιά Ήπειρο. Στην παραμονή στην Αίγυπτο οφείλεται το προσωνύμιο «Γύφτοι», που αποτελεί άλλωστε παραφθορά της λέξης, Αιγύπτιοι. Όπως στην Αγγλική, την Ισπανική γλώσσα κλπ., στις οποίες έχω ήδη αναφερθεί.
Τα λέω αυτά γιατί πρόσφατα πάλι, Τσιγγάνοι διεκτραγωδώντας τον πένητα και πλάνητα βίο του λαού τους, τόνιζαν, μεταξύ των άλλων, την περίπτωση που ο Ιούλιος Καίσαρας «θήρευσε» στην Αίγυπτο και «μετέφερε» σε Ρωμαϊκές κτήσεις στην Ευρώπη, αναφέροντας, μεταξύ άλλων, την Πελοπόννησο. Είτε ως αιχμαλώτους πολέμου είτε ως βοηθητικό προσωπικό για εκτέλεση δημόσιων έργων, κλπ. Κάτι το οποίο, πέραν της αποστολής και του νομαδικού βίου, δεν τους εμπόδισε στους αιώνες που ακολούθησαν, να συνεχίσουν να αναπτύσσουν το υψηλό πολιτισμικό μουσικό τους Κοινό. Το Κοινό των Τσιγγάνων. Όπως λέγεται για τον Καιρό των Τσιγγάνων. Από τα βιολιά ως τους χορούς και μέχρι τα κλαρίνα και τα άσματα αλλά και άλλες λαϊκές τέχνες, όπως η καλαθοπλεκτική.
Δεν ξέρω σε ποιο μεταναστευτικό κύμα ανήκουν οι Κατσίβελοι της Θράκης. Εκείνο που ξέρω είναι ότι δεν είναι Τούρκοι ή κάποιο έστω τουρκογενές φύλο. Κάτι άλλωστε που δεν διατείνεται ούτε καν η Τουρκία. Δική της επιπλέον φράση αποτελεί το «τσεγγενέ μαλεσί», τουτέστιν, ο τσιγγάνικος μαχαλάς. Και αυτό παρόλο που η τωρινή γλώσσα τους είναι η Τουρκική. Το οποίο σημαίνει ότι εκτός του περιθωριακού κοινωνικού ρόλου στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αλλά και στη συνέχεια, και πέραν του εξισλαμισμού, υπέστησαν πολιτισμική γενοκτονία της οποίας η γλωσσική εκδοχή σε αρκετές -όχι σε όλες- Θρακικές πόλεις, όπως είναι το Διδυμότειχο, υπήρξε καθολική. Δεν γνωρίζω τι μπορεί να γίνει με τη Ρρωμανί αλλού, όμως αυτό που έμεινε εδώ, από αυτήν, είναι μόνο το «τσεγγενέ». Ναι μεν μια λέξη, που όμως από κοινού με το μελιτζανί χρώμα που έλεγα, αποτελούν τα αψευδή αποδεικτικά για το ότι δεν είναι Τούρκοι. Ως γνήσιοι δε απόγονοι των Rroms, που απέφευγαν όπως ήδη ανέφερα, να ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, έγιναν χαμάληδες. Έγιναν αστική μειονότητα Το ότι διαβιούν κυρίως στις Θρακικές πόλεις, αποτελεί δείγμα της εν λόγω γραφής, που βέβαια δεν ακυρώνει τις γνωστές άλλες αιτίες περί του εργασιακού προβλήματος κλπ.
Όμως και αυτό ακόμη το «Cingene» επιχειρούν κουτοπόνηρα να το χειριστούν Τούρκοι επιστήμονες. Συγκεκριμένα να το εκτουρκίσουν γλωσσικά, μέσα από σπαραξικάρδιες, είναι η αλήθεια, ετυμολογικές κατασκευές. Η παράγραφος που ακολουθεί και που αφορά εργασία κάποιας Faika Helik είναι χαρακτηριστική: «Εντούτοις, σύμφωνα με ένα πρόσφατο βιβλίο του Rafet Ozkan, η λέξη προέρχεται από έναν συνδυασμό δύο λέξεων: Cengi-gan ή Cengi-gane. Το Cengi έχει δύο έννοιες: Η μία είναι το κορίτσι που χορεύει, και η άλλη ένας φορέας αρπών {ceek}. Στα περσικά gan είναι ένα επίθετο που υποδεικνύει τον πληθυντικό των λογικών όντων. Κατά συνέπεια, cengi-gan θα αναφερόταν ή στα χορεύοντα κορίτσια είτε τους φορείς. Δεδομένου ότι αυτά τα επαγγέλματα ήταν συνήθως των Τσιγγάνων, σύμφωνα με τον Ozkan, αυτή είναι η πιθανή προέλευση του όρου Cingene». Και όπως λέγεται στα μαθηματικά, όπερ έδει δείξαι. Ίσως λοιπόν αργότερα προχωρήσουν στους Γύφτους ή στους Κατσίβελους.
Ειδικά για τους τελευταίους ήθελα να προσθέσω κάτι. Γιατί, ναι μεν μπορεί η λέξη «Κατσίβελοι» να είναι σύνθετη, προερχόμενη από το «captivus-a-um» που σημαίνει αλισκόμενος -εξ ου και άλωση- δηλαδή αιχμάλωτος, και το «bellum-i» που σημαίνει τον πόλεμο ή μπορεί να σχετίζεται με τα Λατινικά ρήματα «capto», «captito», «+captivo», που όπως το Θρακικό «καπτάω», σημαίνουν αρπάζω, θηρεύω, αιχμαλωτίζω, των οποίων υποκοριστικό είναι η παλιά ιταλική λέξη «cattivello» {βλ. «captivus»} που σημαίνει το σκλάβο, το δυστυχή, όμως η επέκτασή της, να σημαίνει το ζητιάνο ή την ελεημοσύνη, καθιστά τη λέξη συνώνυμη με ύβρη. Έστω και αν είναι γνωστό ότι κατά τους Βυζαντινούς χρόνους υπήρχαν επαίτες που μάλιστα ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες. Όπως επίσης ίσως να μην είναι τυχαίο ότι υπήρχε και προστάτης τους. Ο Ιωάννης Βατάτζης, ο οποίος αγιοποιηθείς, επονομάστηκε στη συνέχεια Άγιος Ιωάννης, ο ελεήμων. Ο οποίος γεννήθηκε όπως είναι γνωστό στην ίδια πόλη.
Δεν γνωρίζω γιατί μέχρι και πριν λίγα χρόνια, όχι λίγοι Κατσίβελοι προσέρχονταν με τις λαμπάδες στο χέρι στην πλατεία της πόλης, κατά την περιφορά των επιταφίων και στην αναστάσιμη ακολουθία, που τότε γινόταν εκεί. Είναι κάτι που εμβάλλει σε πολλές σκέψεις, μέχρι και το ότι προτού εξισλαμιστούν, ήταν χριστιανοί και επόμενα προγενέστεροι των Οθωμανών Τούρκων που εμφανίσθηκαν στην περιοχή περί τα μέσα του δέκατου τέταρτου αιώνα. Συνηγορεί σε αυτά η ύπαρξη και των ορθόδοξων χριστιανών Ρωμιοκατσίβελων. Στις ορχήστρες άλλωστε των τελευταίων με βιολί, κλαρίνο, λαγούτο και νταϊρέ, αναφέρονται λαογραφικά μελετήματα για την πόλη των Σαράντα Εκκλησιών της Ανατολικής Θράκης. Ιστορικές περίοδοι και γεγονότα που χρήζουν όμως πληρέστερου φωτισμού από το φανάρι της ιστορικής έρευνας και κυρίως της αλήθειας.
Σημείωση:Το παραπάνω άρθρο είναι του Χρήστου Κηπουρού πάρμένο από http://culture.thrace.info/?p=236 [1]