Η λαϊκή αρχιτεκτονική στη Θράκη

Στη Θράκη συναντάται πλούσιο δειγματολόγιο της τυπολογικής και μορφολογικής εξέλιξης της λαϊκής αρχιτεκτονικής, ενώ οι κοινωνικοεπαγγελματικές διαστρωματώσεις του παρελθόντος, όπως διαφαίνονται από τα σωζόμενα κτίρια και σύνολα, διαμόρφωσαν τέσσερις βασικές κατηγορίες οικιστών με ανάλογη αρχιτεκτονική:

1) πεδινούς αγρότες (μεταξύ των οποίων και μουσουλμάνοι της πεδιάδας του Νέστου και της νότιας ζώνης της Ροδόπης κλπ.)
2) ορεινούς και ημιορεινούς κτηνοτρόφους και καπνοκαλλιεργητές (περιλαμβάνονται Πομάκοι της ορεινής ζώνης)
3) επαγγελματοβιοτέχνες και μεταπράτες (Άβδηρα, Μαρώνεια, Ίασμος, Διδυμότειχο, Κομοτηνή κ.ά.)
4) επιχειρηματίες των όψιμων βιοτεχνικών και βιομηχανικών κέντρων (Σουφλί, Ξάνθη κ.ά.).

Στα πεδινά αγροτικά μονώροφα ή και χαμηλά διώροφα σπίτια η οικοδόμηση γίνεται με απλά μέσα και λιτό εξοπλισμό. Η επέκταση ακολουθεί την τυπική διζωνική διαρρύθμιση σειράς δωματίων με χαρακτηριστικό χαγιάτι (υπόστεγο στον όροφο ή υπόστυλη προέκταση της αυλής). Τα μουσουλμανικά σπίτια ξεχωρίζουν εύκολα από τους ψηλούς λευκούς αυλόγυρους, που περιφρουρούν την εσωστρέφεια της οικογένειας.

Το σπίτι επί τουρκοκρατίας, ενδιαίτημα αγροτών και κτηνοτρόφων, ήταν μονώροφο, απλό και λιτό. Έπιπλα δεν υπήρχαν, εκτός από τα εντελώς απαραίτητα σκεύη για το φαγητό, το ψωμί και το πλύσιμο. Ο Γεώργιος Μέγας, που μελέτησε τη λαϊκή αρχιτεκτονική της Θράκης (1922), παρατηρούσε ότι σε σπίτια, προερχόμενα από τα τέλη του 17ου και τις αρχές του 18ου αιώνα, ενώ υπάρχει ελευθερία ως προς τη διάταξη των χώρων και τάση μεταρρυθμιστική, αμετάβλητο παρέμενε το ύψος τους (πολύ χαμηλό), καθώς και ο τρόπος του φυσικού φωτισμού τους (μόνο από φεγγίτες στη στέγη? όχι με παράθυρα), ώστε να δίνεται όσο το δυνατό λιγότερος στόχος σε επιθέσεις άτακτων ομάδων γενιτσάρων, που δεν ήταν σπάνιες σε εκείνους τους χρόνους.

Στα ημιορεινά και ορεινά διώροφα νοικοκυρόσπιτα είναι εμφανής η εξελιγμένη τυπολογία της κατοικίας των χρόνων της τουρκοκρατίας, από ημιυπαίθριους και κλειστούς χώρους, οι οποίοι ακολουθούν και αυτοί τη διζωνική παραθετική διάταξη με το μετωπικό χαγιάτι. Οι θρησκευτικές, εθιμικές ή φυλετικές ιδιαιτερότητες κάθε μικροκοινωνίας εκφράζονται σε επιμέρους στοιχεία της μορφής, της διαρρύθμισης και του εξοπλισμού των σπιτιών: χαμηλοί φράχτες ή ψηλοί μανδρότοιχοι, ανοιχτά χαγιάτια ή καφασωτά πετάσματα, ενιαία κάτοψη ή διαχωρισμός φύλων, υπαίθριοι χώροι υγιεινής ή ένθετα λουτρά.

Στα βιοτεχνικά κτίρια, που περιέχουν και την κατοικία της οικογένειας, η μεγαλύτερη επιφάνεια αφιερώνεται στη σηροτροφία (κουκουλόσπιτα), την κυριότερη βιομηχανική δραστηριότητα της περιοχής, με επίκεντρο το Σουφλί.

Κοινό χαρακτηριστικό και απαραίτητος λειτουργικός χώρος των παραδοσιακών σπιτιών είναι το χαγιάτι, όπου μεταφέρεται μεγάλο μέρος της καθημερινής δραστηριότητας της οικογένειας. Κύριο δομικό υλικό ήταν οι ωμόπλινθοι για τα πεδινά χωριά. Σπανιότερα συναντώνται και οικοδομές λιθόκτιστες από πωρόλιθο. Στα ορεινά και ημιορεινά χρησιμοποιούνται πέτρα και ξύλα, με καθοριστικές στη σύνθεση και τη μορφή τους ξύλινες κατασκευές.

Λιθοδομή λασπόχτιστη, ενισχυμένη με ξυλόδεσμους, χτίζεται στο ισόγειο και σπανιότερα στον όροφο, ενώ ο σκελετός, τα πατώματα, οι σκάλες, τα δάπεδα των ορόφων και τα κουφώματα είναι από ξύλο. Από ξύλο είναι και η στέγη, δίριχτη ή τετράριχτη, σκεπασμένη από σχιστόπλακες ή κεραμίδια εγχώριας κατασκευής.

Τα κενά του σκελετού γεμίζονται με πλίνθους, σπασμένα κεραμίδια και άχυρα και στη συνέχεια επιχρίονται με ασβεστοκονίαμα (τσατμάς). Οι διαχωριστικοί τοίχοι κατασκευάζονται σχεδόν πάντοτε με πηχάκια που σοβαντίζονται (μπαγδατί). Ο όροφος συχνά προεξέχει με μορφή κλειστού εξώστη (σαχνισί) και στηρίζεται στους πέτρινους τοίχους του ισογείου και σε συμπληρωματικά μεγάλα ξύλινα υποστυλώματα.

Για αιώνες, οι ανάγκες της ζωής των κατοίκων επέβαλαν και όριζαν και τον τρόπο της ζωής τους. Έτσι, οι κάτοικοι στο Διδυμότειχο, παρατηρεί ο Γεώργιος Μέγας, χρησιμοποιούσαν στα διώροφα σπίτια της περιοχής για την κατασκευή του εξωτερικού τοίχου του δωματίου ? αμπαριού του σιταριού, όχι πέτρα, όπως και για το λοιπό σπίτι αλλά ξύλο πελεκητό που έδεναν με θηλυκωτάρια, και όχι με καρφιά, ακριβώς για να μην μουχλιάσει το σιτάρι και να μην σαπίσει το ξύλο, συνήθεια γνωστή αρχέγονη, που περνούσε από τη μία γενιά στην άλλη.

Ενδιαφέρον για τη λαϊκή αρχιτεκτονική και την οικονομία του τόπου παρουσιάζουν και τα χάνια, διάσπαρτα άλλοτε στην πόλη της Ξάνθης, της Κομοτηνής και των άλλων αστικών κέντρων, καθώς και σε δρόμους που συνέδεαν τα κέντρα αυτά. Τα χάνια πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους σε ανθρώπους και ζώα στα μακρινά ή κοντινά ταξίδια. Δείγματα της αρχιτεκτονικής, καθώς και της λειτουργικής διάταξης των χώρων στα χάνια διασώζονται στην Ξάνθη και σε άλλα σημεία της Θράκης.

Λαογραφικό ενδιαφέρον επίσης για την αρχαϊκή μορφή και κατασκευή τους παρουσιάζουν και οι καλύβες, καθώς και τα ορεινά κτηνοτροφικά καταλύματα των Πομάκων και των Σαρακατσάνων.
Το ίδιο ενδιαφέρον παρουσίαζαν και οι μύλοι (νερόμυλοι και ανεμόμυλοι), απαραίτητοι άλλοτε σε κάθε κοινότητα με αγροτική οικονομία. Απ’ αυτούς σήμερα ελάχιστα στοιχεία διασώζονται. Χαρακτηριστικό δείγμα τέτοιας κατασκευής παρουσιάζει υδρόμυλος στην περιοχή των Φερών, κτίσμα του περασμένου αιώνα. Παραδοσιακός νερόμυλος διασώζεται στη Σαμοθράκη, στη Χλόη Ροδόπης.

Ένας ιδιότυπος τύπος κατοικίας επιχωρίαζε την ίδια εποχή στη Σαμοθράκη. Πρόκειται για τα λεγόμενα αϊτσένια σπίτια (αίτσα=ταράτσα), σπίτια με επίπεδη χωματοσκέπαστη στέγη. Τα σπίτια αυτά συναντώνται μέχρι τη δεκαετία του ’40, οπότε άρχισε η εφαρμογή κεραμιδένιας στέγης, η οποία από τη δεκαετία του ’60 επικράτησε και τελικά καθιερώθηκε, με παράλληλη διεύρυνση και επέκταση των χώρων. Τα αϊτσένια σπίτια, δημιούργημα μιας ποιμενικοαγροτικής κοινότητας με ομοιογένεια κοινωνική και πολιτιστική, αναγκασμένης να δίνει αυτοδύναμες και ικανοποιητικές λύσεις σε θέματα καθημερινής πρακτικής, παρουσίαζαν και αυτά ομοιότητα στην τυπολογία, λιτότητα στην κατασκευή και απλότητα στη λειτουργικότητά τους.

http://www.politis-thrakis.gr

Ίσως σας ενδιαφέρουν…

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.