Ο τεκές της Ρούσσας

Κοντά στο χωριό Ρούσσα κτίστηκε από Ερυθροκέφαλους μπεκτασήδες το 1402, ένα μουσουλμανικό μπεκτασικό καθίδρυμα (τεκκές), το δεύτερο σε σημασία ιερό του τάγματος ανά τον κόσμο, και ως κτίστης του αναφέρεται ο Κιζήλ-Ντελή, κατά κόσμον Σεγίτ Αλή Σουλτάν, ο οποίος, κατά τις συνήθειες του τάγματος, ενταφιάστηκε σ’ ένα από τα κτίρια του μοναστηριού.

Κατά την παράδοση των Ερυθροκέφαλων, στο σημείο αυτό οδηγήθηκε από το θεό ο αναμμένος δαυλός που εκσφενδόνισε ο ιδρυτής του μοναστηριού Κιζήλ-Ντελή από το ύψωμα Χίλγια, υποδεικνύοντας το χώρο του καθιδρύματος.

Στην επιχωμάτωση του κυκλοτερούς αυτού δομήματος φυτρώνει σήμερα πυκνή βλάστηση από μουριές, ιερό φυτό του Μπεκτασικού Τάγματος. Πέντε επιγραφές στην αραβική γλώσσα, με τις λέξεις «Αλλάχ», «Μωχάμετ», «Αλή», «Χασάν» και «Χουσεΐν» ιερή πεντάδα του Μπεκτασισμού αναρτημένες στο βόρειο τοίχο του θαλάμου, πλαισιώνουν τον τάφο του ιδρυτή. Τα κύρια κτίσματα του μοναστηριού, είναι το νεκρικό παρεκκλήσι με τον τάφο του Κιζήλ Ντελή, και ένα πρόδρομο, -που χρησιμοποιείται ως χώρος προσευχής-, το μαγειρείο, ένα διώροφο οίκημα το οποίο παλιότερα αποτελούσε το ενδιαίτημα του επικεφαλής του τάγματος, δηλ. ένα είδος ηγουμενείου, και σήμερα μένει μόνιμα σε αυτό το φυλακτικό προσωπικό του μοναστηριού, και το τετραγωνικό κτήριο, ενώ βρίσκονται και δύο νεκροταφεία, με παμπάλαιες ταφικές επιγραφές.
Στο δυτικό τμήμα του μοναστηριού δεσπόζει ένα ανακαινισμένο τετραγωνικό κτήριο 16×16 μ. Η κύρια είσοδος του οικοδομήματος, αυτή της ανατολικής πλευράς, επιδεικνύει έναν ασυνήθιστα καλλιμάρμαρο διάκοσμο, σε αντίθεση με τη λιτή και απέρριτη τοιχοδομή και τη στέγη του κτιρίου, και μάλλον οφείλεται σε διακοσμητική παρέμβαση του 18ου αι. Στην κτητορική επιγραφή, σε αραβική γλώσσα και προσφάτως και στην τουρκική, πάνω από την κεντρική είσοδο αναφέρονται τα εξής: «Οικοδομήθηκε το 804 (1402) και ανακαινίστηκε το 1173 (1759) από τον Δερβίς-Αλή ύστερα από επιθυμία του να γίνει πραγματικός άγιος, αν και τα ελλείποντα του είναι πολλά».
Η είσοδος στο εσωτερικό αυτού του οικήματος είναι απαγορευμένη για τους αμύητους. Κατά πληροφορίες ωστόσο ο χώρος στερείται παντελώς κάθε διακόσμησης, και χρησιμοποιείται, για τις μυστηριακές τελετουργίες των μυημένων Κιζηλμάσηδων. Το αριστερό τμήμα του κτιρίου, το οποίο σε προηγούμενες εποχές, πριν την ανακαίνιση του 1759, δεν αποτελούσε ιδιαίτερο, αλλά ενιαίο χώρο με τον προηγούμενο, χρησιμοποιείται ως ξενώνας του μοναστηριού.
Παλιότερα, οι επισκέπτες και οι φίλοι του Τάγματος των Μπεκτασήδων ήταν πολυπληθείς γι αυτό και υπήρχαν περισσότεροι χώροι φιλοξενίας. Όμως, με ευκολία διαπιστώνει ο επισκέπτης ότι κανένα από τα κτίρια της μονής δεν εμφανίζεται στην αρχική του μορφή, μη εξαιρουμένου και του κτιρίου με τον τάφο του Κιζήλ-Ντελή. Άλλωστε, σύμφωνα με την παράδοση των ιδίων, το μοναστήρι καταστράφηκε το 1826 με 1839, κατά την διάλυση των Μπεκτασικών Ταγμάτων από το σουλτάνο Μαχμούτ Β’, για να ξανακτιστεί κατά τα τέλη του 19ου αϊ. Με την παλινόρθωση του Μπεκτασισμού το 1839, διενεργήθησαν εκτεταμένες και σε ορισμένες περιπτώσεις ριζικές ανακαινίσεις στα κτίρια της μονής, ανάλογα με τις καταστροφές που είχε το καθένα απ’ αυτά υποστεί, χωρίς ωστόσο να κατορθώσει να ανακτήσει την προηγούμενη αίγλη του.

Από πηγές της εποχής, πληροφορούμαστε ότι στην ευρύτερη περιοχή του μοναστηριού, οι χριστιανοί, που ήταν εγκατεστημένοι στις περιοχές αυτές, αποτελούσαν φόρου υποτελείς στην οικογένεια των απογόνων του Κιζήλ Ντελή, η οποία ωστόσο ήταν υποχρεωμένη να παρέχει κάθε δυνατή βοήθεια στους επισκέπτες του μοναστηριού και των άλλων τεκκέδων που βρίσκονταν στην επικυριαρχία της.

Με την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης το 1920 το μπεκτασικό μοναστήρι περιέπεσε σε αφάνεια, αφού η λειτουργία του συνέχισε να εξυπηρετεί τις θρησκευτικές ανάγκες μόνο ενός περιορισμένου σε αριθμό μπεκτασικού ποιμνίου στη Δυτική Θράκη. Με την κατάργηση δε του Μπεκτασικού Τάγματος στη Νέα Τουρκική Δημοκρατία το 1925, αποτελεί το μοναστήρι της Ρούσας το μοναδικό εν ενεργεία ?αν και με πάμπολλες δυσκολίες? θρησκευτικό κέντρο μπεκτασικών τελετουργιών.

Σήμερα, συντηρείται από χορηγείες ανώνυμων δωρητών και μελών του Τάγματος και τις φιλότιμες προσπάθειες του φυλακτικού προσωπικού. Ταυτόχρονα, υφίσταται εκτεταμένη εκστρατεία δυσφήμησης από τους ορθόδοξους σουνίτες Μουσουλμάνους που συνοδεύεται και από προσπάθεια εκσουνιτισμού της μονής.