Ολυμπία
Δεκαέξι χιλιόμετρα από το Ιόνιο πέλαγος, στο εσωτερικό της δυτικής Πελοποννήσου και στο σημείο όπου οι ποταμοί Αλφειός και Κλάδιος συναντούνται, ευρίσκεται το αρχαίο τέμενος της Ολυμπίας και ο τόπος όπου γίνονταν οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Στα πολύ αρχαία χρόνια, η περιοχή ανήκε στην κυριαρχία της πόλης Πίσας, αλλά μετά το 570 π.Χ. περιήλθε στην κηδεμονία της Ηλείας.
Αφή φλόγας από το http://www.ediakopto.gr
Οι πιο αρχαίοι κάτοικοι της Ηλείας ήταν Αχαιοί από την Θεσσαλία, Αρκαδία, Αιτωλία, καθώς και από την Βοιωτία και Αττική. Ο Παυσανίας αναφέρει, ότι πρώτος βασιλιάς της Ηλείας ήταν ο Αίθλιος, ο οποίος ήλθε στην περιοχή από την Θεσσαλία με τους υπηκόους του. Ο γιος του, Ενδυμίων, σύμφωνα με τον μύθο, είχε αποκτήσει πενήντα θυγατέρες και τρεις γιους. Ο Ενδυμίων ήταν ο πρώτος που οργάνωσε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία, μεταξύ των τριών γιων του, Παίονα, Επειού και Αιτωλού. Ο Επειός κέρδισε τον αγώνα και το βασίλειο και οι κάτοικοι ονομάσθηκαν Επειοί, όπως τους ονομάζει και ο Όμηρος. Ο Παίονας μετά την ήττα του έφυγε και πήγε στην περιοχή του ποταμού Αξιού, η οποία πήρε το όνομα του, Παιονία.
Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Επειού, ο Οινόμαος, ο γιος του Αλξίωνα (ή του Άρη, σύμφωνα με τα εγκώμια των ποιητών), κυβερνούσε την περιοχή της Πίσας. Ο Οινόμαος είχε λάβει ένα χρησμό από το μαντείο των Δελφών, ο οποίος έλεγε, ότι όταν η κόρη του παντρευτεί, αυτό θα σήμαινε και το τέλος της ζωής του. Έτσι, ανακοίνωσε ότι θα παντρέψει την κόρη του, Ιπποδάμεια, με τον μνηστήρα που θα τον νικούσε σε αρματοδρομία, με την προϋπόθεση, ότι ο μνηστήρας θα έπρεπε να έχει την κόρη του πάνω στο άρμα του. Είχε επίσης συμφωνηθεί, ότι εάν ο μνηστήρας έχανε τον αγώνα, ο Οινόμαος θα τον σκότωνε.
Ο Οινόμαος είχε σκοτώσει δεκατρείς μνηστήρες (ή σύμφωνα με άλλους δεκαοχτώ), όταν ο Πέλοψ, γιος του Τάνταλου από την Λυδία, ήλθε για να λάβει μέρος. Με την βοήθεια του Μυρτίλου, γιου του Ερμή, ο οποίος ήταν βοηθός στην άμαξα του Οινόμαου, ο Πέλοψ νίκησε. Ο Οινόμαος σκοτώθηκε κατά την διάρκεια της αρματοδρομίας (ή αυτοκτόνησε κατά άλλους). Ο Πέλοψ παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια, έγινε βασιλιάς της Πίσας, κατέλαβε την Ολυμπία από τους Επειούς και επανέφερε τους Αγώνες με μεγάλη αίγλη, και γι’ αυτό τον τιμούσαν σαν ήρωα.
Ο Αιτωλός, ο οποίος έγινε βασιλιάς μετά τον Επειό, αναγκάσθηκε να φύγει από την Πελοπόννησο, επειδή κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων σκότωσε με το άρμα του τον Άπη, τον γιο του Ιάσονα της Αρκαδίας. Εγκαταστάθηκε στην περιοχή του Αχελώου ποταμού και από αυτόν η περιοχή ονομάσθηκε Αιτωλία.
Μετά τον Αιτωλό, την χώρα των Επείων κυβέρνησε ο Ηλείος, ο γιος της Ευρυκύδας, η οποία ήταν μία από τις πενήντα κόρες του Ενδυμίωνα. Από αυτόν, η περιοχή ονομάσθηκε Ηλεία και οι κάτοικοι Ηλείοι.
Ο γιος του, Αυγέας, ο οποίος αργότερα έγινε βασιλιάς, είχε τόσα πολλά βόδια και γιδοπρόβατα, που η περιοχή δεν μπορούσε να καλλιεργηθεί, λόγω του μεγάλου αποθέματος της κοπριάς των ζώων. Για να επιλύσει το πρόβλημα του, κάλεσε τον Ηρακλή και του υποσχέθηκε να του δόση μερίδιο, από το βασίλειο. Όταν ο Ηρακλής κατόρθωσε να καθαρίσει την περιοχή, αλλάζοντας την ροή του ποταμού Μήνιου, ο Αυγέας αρνήθηκε να του δώσει την αμοιβή του. Ο Ηρακλής τότε με την βοήθεια του Άργους, της Θήβας και Αρκαδίας επιτέθηκε και κατέλαβε την Ηλεία, τιμώρησε τους Ηλείους και είχε πρόθεση να επιτεθεί και στους συμμάχους της, την Πίσα και την Πύλο, αλλά ένας χρησμός των Δελφών, τον σταμάτησε. Ο Ηρακλής έδωσε τον θρόνο στον μεγαλύτερο γιο του Αυγέα, Φυλέα, σε ανταπόδοση για την στάση που πήρε εναντίον της αδικίας του πατέρα του. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ηρακλής ανακαίνισε τους Αγώνες και έκτισε βωμούς.
Σύμφωνα με ένα άλλο μύθο, οι Ηρακλείδες, που ήθελαν να επιστρέψουν στην Πελοπόννησο, πήραν χρησμό από τους Δελφούς, να βρουν ένα οδηγό με τρία μάτια και να περάσουν μέσα από ένα στενό φαράγγι. Οι Ηρακλείδες τότε, συνάντησαν τον εξόριστο ευγενή από την Αιτωλία, Όξυλο, ο οποίος ακούσια είχε διαπράξει φόνο κατά την διάρκεια αγώνων στο ρίξιμο του δίσκου, και ο οποίος είχε χάσει το ένα μάτι του και ήταν καβάλα σε ημίονο, και του ζήτησαν να τους οδηγήσει στην Πελοπόννησο.
Ο Όξυλος τους συμβούλευσε να περάσουν στην Πελοπόννησο με πλοία και να μην προσπαθήσουν να περάσουν από τον Ισθμό, με στρατό. Έτσι, τους οδήγησε στο ταξίδι από την Ναύπακτο στο Μολύκριο και για ανταμοιβή του συμφώνησαν να του δώσουν την περιοχή της Ηλείας. Ο Όξυλος με πονηρία οδήγησε τους Δωριείς δια μέσου της Αρκαδίας, γιατί δεν ήθελε να δουν τις εύφορες πεδιάδες της Ηλείας, οι οποίες ήταν καλλιεργημένες.
Ο Όξυλος ήθελε να γίνει βασιλιάς της Ηλείας χωρίς να γίνει μάχη, αλλά ο αρχηγός των Επείων, Δίος, δεν συμφωνούσε και πρότεινε να γίνει μονομαχία, με ένα άνδρα από την κάθε στρατιά. Από την Ηλεία διαλέχτηκε ο τοξότης, Δέγμενος, και από τους Αιτωλούς, ο σφενδονιστής, Πυραίχμης. Ο Πυραίχμης νίκησε και ο Όξυλος έγινε βασιλιάς της Ηλείας. Ο Όξυλος απέδωσε τιμές στον Δίο, ο οποίος τιμήθηκε σαν ήρωας, και επέτρεψε στους Επειούς να κρατήσουν τα κτήματα τους, αλλά συγχρόνως έφερε Αιτωλούς να κατοικήσουν και τους έδωσε μερίδιο από την γη. Κατάφερε να πείσει τους κατοίκους των γειτονικών χωριών να έλθουν και να εγκατασταθούν μέσα από τα τείχη της Ηλείας και έτσι μεγάλωσε την περιοχή και επίσης ανακαίνισε και τους Αγώνες. Αυτούς τους χρόνους, πολλοί κάτοικοι από την Πίσα και την κοίλη Ηλεία, άφησαν τις περιουσίες τους και μετανάστευσαν στην Ήπειρο. Μεταξύ των αποικιών ήταν η Ελάτεια, Πανδοσία και Βουχέτιο.
Κατά την διάρκεια της βασιλείας του γιου του, Λάϊου, οι Αγώνες εγκαταλείφθηκαν επί πολλά χρόνια και ανακαινίσθηκαν από τον Ίφιτο, απόγονο του Όξυλου, ο οποίος ήταν σύγχρονος του βασιλιά Λυκούργου της Σπάρτης. Η παράδοση αναφέρει, ότι ο Ίφιτος επισκέφθηκε τους Δελφούς και εκεί τον συμβούλευσαν να ανακαινίσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Ίφιτος έκανε συμφωνία με τον Λυκούργο και τον βασιλιά της Πίσας, Κλεοσθένη, και προκήρυξαν την Ηλεία ιερό του Διός, επιβάλλοντας για πρώτη φορά εκεχειρία, κατά την διάρκεια των αγώνων.
Σύμφωνα με την συνθήκη, κάθε εχθροπραξία μεταξύ των Ελληνικών πόλεων έπρεπε να σταματήσει, κατά την διάρκεια των αγώνων και όποιος έμπαινε στην Ηλεία, έπρεπε να παραδίνει τα όπλα του, τα οποία μπορούσε να τα πάρει πίσω, όταν έφευγε. Η συμφωνία αυτή ήταν έγκυρη και σεβαστή επί πολλούς αιώνες, από τις Ελληνικές πόλεις. Για το κατόρθωμα αυτό, ένα άγαλμα του Ίφιτου ανεγέρθηκε στον ναό του Διός στην Ολυμπία, όπου η Εχθρότης στεφάνωνε τον ήρωα Ίφιτο. Ο Αριστοτέλης γράφει για την συμφωνία αυτή, ότι ήταν γραμμένη πάνω σε ένα χάλκινο δίσκο, ο οποίος φυλάσσονταν στο ιερό της Ήρας. Ο Ίφιτος έπεισε τους κατοίκους της Ηλείας να θυσιάζουν προς τιμήν του ήρωα Ηρακλή, ο οποίος θεωρείτο από αυτούς ως εχθρός.Οι Αγώνες ελάμβαναν μέρος στο ιερό άλσος της Άλτης (ή το ιερό άλσος του Δία) από το 776 π.Χ. έως το τέλος του 4ου αιώνος π.Χ.
Στην αρχή οι αγώνες διαρκούσαν μόνο μια μέρα και περιλάμβαναν μόνον ένα αγώνισμα, τον αγώνα δρόμου, ο οποίος γίνονταν κατά το μήκος του σταδίου. Αργότερα, άλλα αγωνίσματα προστέθηκαν όπως οι αρματοδρομίες, η δισκοβολία, το πήδημα, το ακόντιο, η πυγμαχία, η πάλη και το πένταθλο, και η διάρκεια των αγώνων έγινε πέντε μέρες.Οι νικητές των Αγώνων θεωρούνταν ήρωες και οι ποιητές και οι μουσικοί τραγουδούσαν την δύναμη και την ομορφιά τους και γλύπτες έφτιαχναν τα αγάλματα τους.
Τον έβδομο αιώνα π.Χ., η Πίσα με την βοήθεια του δυνατού βασιλιά του Άργους, Φείδωνα, και την συμπαράσταση των Μεσσηνίων και Αρκάδων, νίκησε τους Ηλείους σε διαφορετικούς πολέμους και πήρε υπό την ηγεμονία της, τους Αγώνες. Αλλά στις αρχές του έκτου αιώνα π.Χ., η Ηλεία ανέκτησε και πάλι την δύναμη της, ίσως με τον θάνατο του Φείδωνα.
Το 580 π.Χ., με την βοήθεια της Σπάρτης, οι Ηλείοι κατέλαβαν την Πίσα και επανέκτησαν το ιερό της Ολυμπίας και τους Αγώνες. Κατέστρεψαν επίσης τις πόλεις της Πίσας, αναγκάζοντας τους κατοίκους να μεταναστεύσουν. Αυτοί που παρέμειναν, υποχρεώθηκαν να πληρώνουν ετήσιο φόρο. Η Ηλεία με την βοήθεια των Αρκάδων, κατέλαβε μέρος της Τριφυλίας. Από τις τέσσαρες επαρχίες που αποτελούσαν τώρα την Ηλεία, μόνο οι κάτοικοι της κοίλης Ηλείας ήταν πολίτες. Οι κάτοικοι της Πίσας, Ακρώρειας και Τριφυλίας, μόνον κατά διαστήματα κατάφεραν να γίνουν πολίτες. Αυτά ήταν και τα πιο ευημερή χρόνια στην ιστορία της Ηλείας. Η χώρας τους θεωρείτο ιερή και οι κάτοικοι ζούσαν σε ειρήνη και ευημερία. Ως αναφορά με τους Αγώνες, εμπλουτίστηκαν με την προσθήκη νέων αγωνισμάτων.
Τον πέμπτο αιώνα π.Χ., κατά την διάρκεια της Περσικής εισβολής, η Ηλεία υπό τον Κλεόμβροτο, έστειλε στρατό για να βοηθήσουν στην φρούρηση του Ισθμού, αλλά δεν έλαβαν μέρος στην μάχη της Σαλαμίνας και των Πλαταιών, γιατί ο στρατός τους έφθασε αργά, μετά την μάχη.
Τα μέσα του πέμπτου αιώνος π.Χ., το Λέπρεο, μια πόλη της Τριφυλίας, η οποία είχε καλές σχέσεις με τους Ηλείους, ζήτησε την βοήθεια τους, στον πόλεμο που έκαναν με τους Αρκάδες, με την υπόσχεση ότι θα τους δώσουν την μισή περιοχή. Με την βοήθεια της Ηλείας, το Λέπρεο νίκησε τους Αρκάδες και συμφώνησαν να δίνουν επίσης κάθε χρόνο, ένα τάλαντο στο ιερό της Ολυμπίας.Η Ηλεία και το Λέπρεο ήλθαν σε διαμάχη και η Σπάρτη, αν και είχε καλές σχέσεις με την Ηλεία μέχρι τότε, επήρε το μέρος του Λέπρεο.
Το 435 π.Χ., οι Ηλείοι έστειλαν χρήματα και πλοία για να βοηθήσουν του Κορίνθιους εναντίον των Κερκυραίων, στην Επίδαμνο. Οι Κερκυραίοι όμως μετά την μάχη της Λευκίμνης πήραν εκδίκηση και έκαψαν το λιμάνι της Κυλλήνης.Το 433 π.Χ., οι Ηλείοι πήραν μέρος στην ναυμαχία στα Σύβοτα, με δέκα πλοία και από το ένα δέκατο της λείας, έκτισαν την στοά των Κερκυραίων, στην αγορά της Ηλείας. Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Ηλείοι πήραν το μέρος της Σπάρτης και την βοήθησαν με χρήματα, πλοία και στρατό.Το 431 π.Χ., οι Αθηναίοι με τους Κερκυραίους κατέλαβαν το λιμάνι της Φειάς και λεηλάτησαν την ιερή γη της Ηλείας.
Γύρω στα 422 π.Χ., το Λέπρεο αρνήθηκε να συνεχίζει να δίνει το ένα τάλαντο, το οποίο είχαν συμφωνήσει να πληρώνουν στο ιερό της Ολυμπίας και ζήτησε την βοήθεια της Σπάρτης. Όταν οι Ηλείοι άρχισαν να λεηλατούν την περιοχή τους, η Σπάρτη πήρε το μέρος του Λέπρεο και τοποθέτησε φρουρά στην πόλη, για την προστασία της.
Το 421 π.Χ., στο Πελοποννησιακό συνέδριο, οι Ηλείοι μαζί με τους Κορινθίους, Μεγαρείς και Βοιωτούς, αρνήθηκαν να υπογράψουν την συμφωνία μεταξύ της Σπάρτης και της Αθήνας και λίγο αργότερα η Ηλεία, Κόρινθος και το Άργος πήγαν εναντίον της Σπάρτης.Το 420 π.Χ., η Ηλεία έκανε συμμαχία με την Αθήνα. Τον ίδιο χρόνο, κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, η Σπάρτη προσπάθησε να καταλάβει το οχυρό του Φείρκου και η Ηλεία της επέβαλλε αυστηρό πρόστιμο, αλλά οι Σπαρτιάτες αρνήθηκαν να το πληρώσουν και έτσι η Ηλεία τους απέκλεισε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Το 418 π.Χ., οι Ηλείοι, Αργείοι και Μαντίνειοι πολέμησαν τους Σπαρτιάτες στην Αρκαδία και Φλειούς και κατέλαβαν τον Ορχομενό (στην Πελοπόννησο), αλλά όταν οι Ηλείοι πρότειναν να επιτεθούν στο Λέπρεο, οι σύμμαχοι της αρνήθηκαν. Μετά από αυτό, οι Ηλείοι απομακρύνθηκαν από την συμμαχία, για μικρό διάστημα.Μετά τον επιτυχή πόλεμο της Σπάρτης εναντίον της Αθήνας, οι Σπαρτιάτες πήραν εκδίκηση για τις πολλές ύβρεις που είχαν υποστεί από τους Ηλείους. Οι Σπαρτιάτες είχαν αποκλεισθεί από τους Αγώνες και είχε απαγορευθεί στον βασιλιά τους, Άγη, να κάνει θυσία. Οι Ηλείοι με τους Αργείους και Μαντινείους πολέμησαν εναντίον τους.
Το 401 π.Χ., οι Σπαρτιάτες υπό την αρχηγία του Άγη εισέβαλλαν στην Ηλεία, όταν οι Ηλείοι αρνήθηκαν να ελευθερώσουν τις πόλεις γύρω από την περιοχή τους. Κατέκτησαν και λεηλάτησαν μέρος της Ηλείας, η οποία σώθηκε τελικά από έναν ισχυρό σεισμό. Οι Σπαρτιάτες θεώρησαν τον σεισμό ως κακό οιωνό και αποσύρθηκαν. Τον ίδιο χρόνο όμως, ο Άγης και οι σύμμαχοι του, Βοιωτοί, Κορίνθιοι και Αθηναίοι εισέβαλλαν και κατέλαβαν ολόκληρη την Ηλεία, εκτός από την πόλη. Οι Ηλείοι αναγκάστηκαν να υποταχθούν, αποδεχόμενοι σκληρούς όρους. Έχασαν την Ακρώρεια, την Τριφυλία και το Λέπρεο και άλλες πολλές πόλεις, κρατώντας μόνο το ιερό της Ολυμπίας, στο ανατολικό μέρος της Πίσας και την κοίλη Ηλεία. Επίσης συμφώνησαν να κατεδαφίσουν τα τείχη της Ακροπόλεως και των λιμανιών της Φειάς και της Κυλλήνης και να δώσουν στους Σπαρτιάτες τον στόλο τους.
Μέχρι το 371 π.Χ., τον χρόνο που η Σπάρτη έχασε την μάχη στα Λεύκτρα, η Ηλεία είχε παραμείνει ένα αδύναμο και μικρό κράτος. Με την εξασθένηση της Σπάρτης, η Ηλεία κατάφερε να ανακτήσει μερικές από τις πόλεις, τις οποίες είχε χάσει τριάντα χρόνια πριν, μεταξύ αυτών την Πίσα, Τριφυλλία και Ακρώρεια. Όταν ο Αγησίλαος, το 370 π.Χ., βάδισε εναντίον της Μαντινείας, η Ηλεία ήλθε προς βοήθεια τους. Επίσης έλαβαν μέρος στην εκστρατεία του Επαμεινώνδα εναντίον της Σπάρτης και το ιππικό τους υπέστη μεγάλες απώλειες, κοντά στις Αμύκλες. Όταν ο Επαμεινώνδας για δεύτερη φορά, εισέβαλλε στην Πελοπόννησο, η Ηλεία πήρε μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Σικυώνος.
Το 365 π.Χ., στην τρίτη εισβολή του Επαμεινώνδα, η Ηλεία βοήθησε τους Θηβαίους. Τον ίδιο χρόνο η Ηλεία ήλθε σε διαμάχη με τους Αρκάδες, οι οποίοι είχαν εισβάλλει στην Ακρώρεια και κατέλαβαν τις πόλεις και το ιερό της Ολυμπίας. Με την βοήθεια των δημοκρατικών, οι Αρκάδιοι εισέβαλλαν στην πόλη της Ηλείας, αλλά αναγκάστηκαν να αποσυρθούν, όταν οι Σπαρτιάτες το 364 π.Χ. κατέλαβαν την πόλη Κρόμνος. Όταν οι Αρκάδες επανέκτησαν την πόλη Κρόμνος, εισέβαλλαν ξανά στην Ηλεία και οχύρωσαν την Ολυμπία. Από τα λάφυρα του ιερού, έκοψαν χρυσά νομίσματα.
Το 364 π.Χ. και κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Ηλείοι με τους συμμάχους τους, Αχαιούς και Αργείους, επιτέθηκαν στην Ολυμπία και κέρδιζαν την μάχη, αλλά δυστυχώς γι’ αυτούς, ο ηγέτης των τριακοσίων επίλεκτων, Στρατόλας, σκοτώθηκε και αναγκάσθηκαν να αποσυρθούν. Οι Αρκάδες αναγκάσθηκαν να φύγουν από την Ολυμπία και το 363 π.Χ. έκαναν συμφωνία με τους Ηλείους, δίνοντας πίσω τις πόλεις τους, εκτός από το Λέπρεο και το Λάσιο, οι οποίες αφιέρωσαν ένα μπρούτζινο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία.
Το 362 π.Χ., η Ηλεία έλαβε μέρος στην μάχη της Μαντινείας με τους σύμμαχους Αθηναίους και Λακεδαιμόνιους, εναντίον της Θήβας.Κατά την διάρκεια του τετάρτου αιώνος π.Χ., στο πολιτικό σύστημα της Ηλείας έγιναν πολλές και απότομες αλλαγές.Το 334 π.Χ., οι ολιγαρχικοί ανέτρεψαν τους δημοκρατικούς και ζήτησαν την φιλία του βασιλιά Φιλίππου των Μακεδόνων. Οι Ηλείοι πήραν μέρος στην εκστρατεία του Φίλιππου εναντίον της Σπάρτης, αλλά μετά τον θάνατο του η Ηλεία προσπάθησε να αποδεσμευτεί από την Μακεδονική κυριαρχία.
Το 331 π.Χ., οι Ηλείοι, Σπαρτιάτες, Αρκάδες και Αχαιοί επαναστάτησαν εναντίον του Αντίπατρου και προσπάθησαν να καταλάβουν την Μεγαλόπολη, το κύριο κέντρο της Μακεδονικής κυριαρχίας. Όταν νικήθηκαν από τον Αντίπατρο, η Ηλεία τιμωρήθηκε να πληρώνει το πρόστιμο των εκατόν είκοσι ταλάντων στην Μεγαλόπολη.
Το 313 π.Χ., ο Αντίγονος έστειλε στην Ηλεία τον Τελέσφορο, για να την προστατεύσει από τον Κάσσανδρο. Όταν όμως ο Αντίγονος έστειλε τον ανιψιό του Πτολεμαίο στην Πελοπόννησο, τότε ο Τελέσφορος προσπάθησε να καταλάβει την Ηλεία για τον εαυτόν του. Πήρε από το ιερό της Ολυμπίας πενήντα τάλαντα, οργάνωσε ένα στρατό μισθοφόρων και οχύρωσε την Ακρόπολη. Αργότερα, όταν έμαθε ότι ο Πτολεμαίος κινήθηκε εναντίον του, έφυγε από την Ηλεία και πήγε στην Κυλλήνη, αλλά υποχρεώθηκε να επιστρέψει τα χρήματα στην Ολυμπία.
Από το 308 έως το 281 π.Χ., η Ηλεία βρίσκονταν κάτω από την Μακεδονική ηγεμονία του Κάσσανδρου, Δημήτριου Πολιορκητή και Αντίγονου Γονατά.Το 271 π.Χ., ο αδίσταχτος τύραννος Αριστόδημος κυβέρνησε την Ηλεία για έξι μήνες. Εξολόθρευσε τους πολιτικούς του αντιπάλους και έκλεψε τις περιουσίες τους. Μια ευγενής γυναίκα, η Μεγιστώ, αντιτάχθηκε στην τυραννία του και όταν ο Αριστόδημος έψαξε να βρει τον γιο της για να τον σκοτώσει, αυτή τον φανέρωσε λέγοντας, ότι είναι προτιμότερο να τον δει να πεθαίνει παρά να είναι σκλάβος. Οι Ηλείοι σύντομα με συνομωσία σκότωσαν τον Αριστόδημο και ανήγειραν άγαλμα στην Ολυμπία, στον Κύλωνα, τον άνδρα που τον δολοφόνησε.
Κατά την διάρκεια του Χρεμωνιδίου πολέμου, 267-262 π.Χ., η Ηλεία και η Σπάρτη πολέμησαν εναντίον του Αντίγονου Γονατά, αλλά έχασαν τον πόλεμο.Το 245 π.Χ., η Ηλεία πολέμησε τους Αρκάδες και Αχαιούς και κατέκτησε πολλές πόλεις μεταξύ αυτών το Λάσιο, την Ψοφίδα και πιθανώς το Λέπρεο.
Ο Άρατος, αρχηγός της Αχαϊκής Συμμαχίας, εισέβαλλε στην Ηλεία, αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω, όταν έμαθε ότι ο βασιλιάς Κλεομένης της Σπάρτης ερχόταν προς βοήθεια τους.Η Ηλεία άλλαξε το πολιτικό της σύστημα πολλές φορές.
Το 220 π.Χ., οι Ηλείοι διάλεξαν να πάνε με το μέρος των Αιτωλών εναντίον της Σπάρτης.Το 219 π.Χ., λεηλάτησαν την Αχαϊα και την Αρκαδία, αλλά οι Αχαιοί με την βοήθεια των Μακεδόνων νίκησαν την Ηλεία στον Στύμφαλο και πήραν υπό την κατοχή τους τις πόλεις Λάσιο και Ψοφίδα. Μεγάλη λεηλασία και καταστροφή υπέστη τότε η Ηλεία, η οποία έχασε πολλές πόλεις.Το 218 π.Χ., ο Φίλιππος ο πέμπτος εισέβαλλε στην Ηλεία και το 217 π.Χ., οι Ηλείοι αναγκάσθηκαν να συνθηκολογήσουν.Το 212 π.Χ., οι Ηλείοι και Ρωμαίοι πολέμησαν εναντίον των Μακεδόνων και Αχαιών.Κατά την διάρκεια του Μακεδονικού πολέμου, 200-197 π.Χ., οι Ηλείοι έγιναν σύμμαχοι ξανά με τους Ρωμαίους, αλλά απογοητεύθηκαν όταν οι Ρωμαίοι έδωσαν την Τριφυλία και την Ηραία, στους Αχαιούς.Το 191 π.Χ., οι Ηλείοι εντάχθηκαν στην Αχαϊκή Συμμαχία και το συνέδριο της Συμμαχίας, το 189 π.Χ., έλαβε μέρος στην Ηλεία.Η Ηλεία είχε πάντα καλές σχέσεις με τους Ρωμαίους και όταν ο Μόμμιος κατέλαβε την Πελοπόννησο το 146 π.Χ., δεν την λεηλάτησε, αλλά αντιθέτως πρόσφερε είκοσι μία επιχρυσωμένες ασπίδες στο ναό του Διός, για την νίκη του.Το 87 π.Χ., ο Σύλλας λεηλάτησε την Ολυμπία, για να κάνει πόλεμο εναντίον του Μιθριδάτη, αλλά μετά την επιτυχή έκβαση του πολέμου έδωσε την μισή περιοχή των Θηβαίων, στους Ηλείους. Γενικά η Ολυμπία και η υπόλοιπη Ηλεία ωφελήθηκε από τους Ρωμαίους και κατά τον δεύτερο αιώνα μ.Χ., η Ηλεία ευημερούσε.
Το 267 π.Χ., οι Γότθοι λεηλάτησαν την Ολυμπία, καθώς και άλλες πόλεις της Ελλάδος.Το 393 μ.Χ., οι Αγώνες καταργήθηκαν από τον Θεοδόσιο Ι. Ήταν ο ίδιος χρόνος, όπου το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, το έργο του Φειδία, μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και καταστράφηκε αργότερα στην μεγάλη πυρκαγιά του Λαυσείου, το 476 μ.Χ.Το 395 μ.Χ., η Ηλεία λεηλατήθηκε ξανά από τον βασιλιά Αλάριχο των Βησιγότθων.Το 467 μ.Χ., οι εισβολείς έκαναν μεγάλη καταστροφή στην Ηλεία.
Στον 6ον αιώνα μ.Χ., ένας μεγάλος και καταστρεπτικός σεισμός, κατέστρεψε ότι είχε απομείνει και οι ποταμοί Αλφειός και Κλάδιος κάλυψαν με λάσπη τα χαλάσματα, τα οποία επανήλθαν στο φως τον 19ον αιώνα μ.Χ.
Τα Μνημεία του Χώρου
Ναός του Δία στην Ολυμπία
Ναός του Δία
Ο μεγαλοπρεπής ναός του Δία ήταν το σημαντικότερο οικοδόμημα της Άλτεως στην Ολυμπία και δέσποζε σε περίοπτη θέση στο κέντρο της. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ναό της Πελοποννήσου, ο οποίος θεωρείται η τέλεια έκφραση, οκανών της δωρικής ναοδομίας. Κτίσθηκε από τους Ηλείους προς τιμήν του Δία με τα λάφυρα από τους νικηφόρους πολέμους, που διεξήγαν κατά των τριφυλιακών πόλεων. Η ανέγερσή του άρχισε το 470 π.Χ. και ολοκληρώθηκε το 456 π.Χ. Η χρονολόγηση αυτή προκύπτει από την αναθηματική επιγραφή των Λακεδαιμονίων, οι οποίοι μετά τη νίκη τους κατά των Αθηναίων και των συμμάχων τους στη μάχη της Τανάγρας (457 π.Χ.), αφιέρωσαν χρυσή ασπίδα, που είχε αναρτηθεί κάτω από το κεντρικό ακρωτήριο του αετώματος. Αρχιτέκτων του ναού ήταν ο Λίβωνας ο Ηλείος, ενώ άγνωστος παραμένει ο καλλιτέχνης των αετωμάτων. Στο βάθος του ναου ήταν τοποθετημένο το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Κατασκευάσθηκε από το Φειδία γύρω στο 430 π.Χ. και είχε ύψος πάνω από 12 μ. Ο θεός παριστανόταν καθισμένος στο θρόνο του, κρατώντας στο αριστερό χέρι σκήπτρο και στο δεξί μία φτερωτή Νίκη. Τα γυμνά μέρη του σώματός του ήταν από ελεφαντόδοντο, ενώ από χρυσό ήταν το ιμάτιό του και ο θρόνος, που έφερε ανάγλυφες μυθολογικές παραστάσεις. Μετά την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων, το άγαλμα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και καταστράφηκε από φωτιά γύρω στο 475 μ.Χ. Η μορφή του μας είναι γνωστή από απεικονίσεις του σε αρχαία νομίσματα και από την περιγραφή του περιηγητή Παυσανία.
Ναός της Ήρας στην Ολυμπία
Ηραίον
Ο ναός της Ήρας αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα δείγματα μνημειακής ναοδομίας στην Ελλάδα. Ήταν κτισμένος στη βορειοδυτική γωνία του ιερού χώρου της Άλτεως, στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου, όπου για την προστασία του κατασκευάσθηκε ισχυρός αναλημματικός τοίχος. Αφιερώθηκε στο ιερό της Ολυμπίας από τους κατοίκους του Σκιλλούντα, αρχαίας πόλης της Ηλείας. Ο Παυσανίας αναφέρει, ότι κτίσθηκε περίπου οκτώ χρόνια αφ’ ότου ο Όξυλος πήρε τη βασιλεία στην Ήλιδα, δηλαδή γύρω στο 1096 π.Χ., όμως, η χρονολόγηση αυτή δεν συμφωνεί με τη χρονολόγηση του ναού, η οποία είναι υστερότερη. Κατά μία άποψη, ο πρώτος ναός της Ήρας κτίσθηκε γύρω στο 650 π.Χ., ήταν μικρός, δωρικός, και είχε μόνο σηκό και πρόναο, ενώ γύρω στο 600 π.Χ. προστέθηκε σε αυτόν ο οπισθόδομος και το πτερό. Ωστόσο, σήμερα, επικρατέστερη είναι η άποψη ότι ο ναός οικοδομήθηκε περίπου το 600 π.Χ. με ενιαίο αρχιτεκτονικό πρόγραμμα. Κατά καιρούς υπέστη διάφορες επεμβάσεις, ενώ στα ρωμαϊκά χρόνια μετατράπηκε σε είδος μουσείου, όπου φυλάσσονταν μερικά από τα πιο πολύτιμα έργα του ιερού, ανάμεσα στα οποία και ο περίφημος Ερμής του Πραξιτέλη.
Βουλευτήριο Ολυμπίας
Το βουλευτήριο
Το βουλευτήριο βρίσκεται νότια του ναού του Δία, έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως. Είναι από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα κτίσματα του ιερού της Ολυμπίας και είχε άμεση σχέση με τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων. Ήταν η έδρα της βουλής των Ηλείων, τα μέλη της οποίας είχαν την ευθύνη για τη διοργάνωση των αγώνων, πιθανότατα και των Ελλανοδικών, των κριτών των αγώνων. Εδώ γίνονταν οι καταγραφές των αθλητών, οι κληρώσεις για τη συμμετοχή τους στους αγώνες και οι επίσημες ανακοινώσεις με τα ονόματα των συμμετεχόντων και το πρόγραμμα των αγώνων. Επίσης, εδώ εκδικάζονταν τα παραπτώματα και οι ενστάσεις των αθλητών και αποφασίζονταν οι ποινές τους. Η κατασκευή του βουλευτηρίου άρχισε τον 6ο αι. π.Χ. και ολοκληρώθηκε τον 4ο αι. π.Χ., ενώ μικρές προσθήκες και επεμβάσεις έγιναν και στα ρωμαϊκά χρόνια.
Πρυτανείο Ολυμπίας
Πρυτανείο
Το Πρυτανείο ήταν από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα κτίσματα της Ολυμπίας, αφού αποτελούσε το κέντρο της διοικητικής και πολιτικής ζωής του ιερού και το κέντρο διοίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων. Βρίσκεται μέσα στον ιερό περίβολο, ακριβώς στη βορειοδυτική γωνία του, δίπλα στην είσοδο της Άλτεως και απέναντι από το γυμνάσιο. Ήταν η έδρα των πρυτάνεων, αξιωματούχων του ιερού και υπευθύνων για τις θυσίες στους βωμούς των θεών, που γίνονταν μία φορά κάθε μήνα. Ο Παυσανίας (5.15.8) το αναφέρει ως ”Πρυτανείο των Ηλείων”. Η κατασκευή του χρονολογείται στο τέλος του 6ου ή στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. και αρχικά ήταν ένα μικρό οικοδόμημα, το οποίο σταδιακά διευρύνθηκε με τις διάφορες προσθήκες και μετασκευές που δέχθηκε στα μεταγενέστερα χρόνια.
Αρχαίο στάδιο Ολυμπίας
Στάδιο αρχαίας Ολυμπίας
Το στάδιο της Ολυμπίας είναι ο χώρος όπου τελούνταν οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες αλλά και τα Ηραία, αγώνες γυναικών προς τιμήν της Ήρας. Βρίσκεται ανατολικά της Άλτεως, ακριβώς έξω από τη βορειοανατολική γωνία του ιερού περιβόλου, αλλά η θέση του δεν ήταν η ίδια στους πρώτους αιώνες τέλεσης των αγώνων. Πριν από τον 6ο αι. π.Χ. το αγώνισμα του σταδίου δρόμου γινόταν σε έναν επίπεδο χώρο, χωρίς κανονικά πρανή, κατά μήκος του ανδήρου των θησαυρών, στα ανατολικά του μεγάλου βωμού του Δία. Κατά την αρχαϊκή εποχή, γύρω στα μέσα του 6ου αι. π.Χ., έγινε η πρώτη διαμόρφωση του σταδίου (στάδιο Ι), που ήταν μία απλή εξομάλυνση του εδάφους στα νότια του Κρονίου λόφου, μέσα στον ιερό χώρο της Άλτεως. Η δυτική στενή πλευρά του σταδίου, η άφεση, ήταν ανοικτή προς το μεγάλο βωμό του Δία, προς τιμήν του οποίου γίνονταν οι αγώνες. Λίγο αργότερα, στα τέλη του 6ου αι. π.Χ., δημιουργήθηκε το στάδιο ΙΙ. Ο στίβος μεταφέρθηκε ανατολικότερα και επεκτάθηκε και μετά το πέρας του ανδήρου των θησαυρών. Κατά μήκος της νότιας πλευράς διαμορφώθηκε τεχνητό πρανές για τους θεατές, ύψους περίπου 3 μ., ενώ στη βόρεια πλευρά χρησιμοποιήθηκε το φυσικό πρανές στις υπώρειες του Κρονίου λόφου. Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ., όταν οικοδομήθηκε ο μεγάλος ναός του Δία, το στάδιο έλαβε την τελική του μορφή, αυτή που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης (στάδιο ΙΙΙ). Οι αγώνες είχαν πια αποκτήσει μεγάλη αίγλη, οι θεατές ήταν χιλιάδες και οι αθλητές που συμμετείχαν στα αγωνίσματα περισσότεροι από πριν. Οι λόγοι αυτοί ήταν αρκετοί για να αποκτήσει η Ολυμπία ένα μεγαλύτερο στάδιο, το οποίο μετατοπίσθηκε 82 μ. ανατολικότερα και 7 μ. προς τα βόρεια. Ο προσανατολισμός του παρέμεινε ο ίδιος και δημιουργήθηκαν τεχνητά πρανή για τους θεατές σε όλες τις πλευρές του. Στα μέσα περίπου του 4ου αι. π.Χ., με την κατασκευή της στοάς της Ηχούς, το στάδιο απομονώθηκε οριστικά από την ιερά Άλτι, γεγονός που απηχεί το πνεύμα της εποχής, καθώς οι αγώνες είχαν χάσει πλέον τον καθαρά θρησκευτικό τους χαρακτήρα και αποτελούσαν γεγονός περισσότερο αθλητικό και κοσμικό.
Παλαίστρα Ολυμπίας
Παλαίστρα
Η παλαίστρα βρίσκεται δυτικά της Άλτεως, έξω από τον ιερό περίβολο και πολύ κοντά στον ποταμό Κλαδέο. Οικοδομήθηκε κατά τον 3ο αι. π.Χ. νότια του γυμνασίου και ανήκει στο ίδιο συγκρότημα με αυτό. Χρησίμευε για την προπόνηση των αθλητών στην πυγμή, στην πάλη και στο άλμα.
Εργαστήριο του Φειδία
εργαστήριο του Φειδία
Δυτικά της Άλτεως, έξω από τον ιερό περίβολο και ακριβώς απέναντι από το ναό του Δία, βρίσκεται το εργαστήριο του Φειδία. Εδώ ο μεγάλος γλύπτης της αρχαιότητας φιλοτέχνησε το τεράστιο χρυσελεφάντινο άγαλμα του θεού, το οποίο ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Το εργαστήριο οικοδομήθηκε στο β΄ μισό του 5ου αι. π.Χ., όταν ο Φειδίας, μετά τα έργα του στην Ακρόπολη της Αθήνας, ήλθε στην Ολυμπία για την κατασκευή του αγάλματος. Τα ευρήματα και η κεραμική που προέρχονται από το μνημείο το χρονολογούν με ακρίβεια στην περίοδο 430-420 π.Χ. Αργότερα, το εργαστήριο μετατράπηκε σε χώρο λατρείας. Ο Παυσανίας αναφέρει (5.15.1), ότι όταν επισκέφθηκε το ιερό, το 2ο αι. μ.Χ., στο εσωτερικό του υπήρχε βωμός όπου γίνονταν θυσίες σε όλους τους θεούς. Τον 5ο αι. μ.Χ. στα ερείπια του κτηρίου κτίσθηκε μία παλαιοχριστιανική βασιλική.
