Η θυσία των Εβραίων της Θράκης
Οι απώλειες του εβραϊκού πληθυσμού της Θράκης από τον βουλγαρογερμανικό διωγμό ήταν ολοκληρωτικές. Την περίοδο 1943-44 ο πληθυσμός μειώθηκε στην κοινότητα Διδυμοτείχου κατά 96%, στο Σουφλί κατά 98%, στην Αλεξανδρούπολη κατά 97%, στην Κομοτηνή κατά 96% και στην Ξάνθη κατά 99%.
Ειδικότερα, το 1940 πολλοί νέοι εβραίοι του Διδυμοτείχου πήραν μέρος στον πόλεμο κατά των Ιταλών. Λόγω των πολεμικών γεγονότων, μερικές εβραϊκές οικογένειες έφυγαν από το Διδυμότειχο και εγκαταστάθηκαν σε άλλες κοινότητες. Το 1941 η πόλη καταλήφθηκε από τους Γερμανούς και ο διοικητής διαβεβαίωσε τις ηγεσίες των θρησκευτικών μειονοτήτων ότι δεν διατρέχουν κανένα κίνδυνο, θα έχουν ίσα δικαιώματα χωρίς καμία διάκριση ή ενέργεια εναντίον τους. Αυτό καθησύχασε την κοινότητα. Το Μάρτιο του 1943, όμως, άρχισαν να φθάνουν πληροφορίες για τις απελάσεις των εβραίων της Θεσσαλονίκης, γεγονός που δημιούργησε σύγχυση και ανησυχία. Έπειτα από μια περίοδο επιφανειακής ηρεμίας, στις 4 Μαΐου 1943 οι Γερμανοί κάλεσαν αιφνιδιαστικά όλους τους εβραίους στη συναγωγή “για να τους κάνουν μια σοβαρή ανακοίνωση”. Όταν όλοι συγκεντρώθηκαν, οι πόρτες έκλεισαν και οι Γερμανοί τους ανακοίνωσαν ότι τους θεωρούν αιχμαλώτους πολέμου και ότι πρόκειται να απελαθούν.
Την επόμενη μέρα, με τις οικογένειές τους, 740 εβραίοι φορτώθηκαν σε βαγόνια. Μέσω Αλεξανδρούπολης, το τρένο ξεκίνησε για τη Θεσσαλονίκη. Ακολούθησαν οι αποστολές των 197 εβραίων από τη Νέα Ορεστιάδα και το Σουφλί. Φθάνοντας στη Θεσσαλονίκη, οδηγήθηκαν σε γκέτο που φυλασσόταν από τους Γερμανούς. Στις 10 Μαΐου 1943 στάλθηκαν με τρένα στο στρατόπεδο θανάτου Άουσβιτς – Μπίρκεναου. Μεταξύ αυτών ήταν και οκτώ εβραϊκές οικογένειες, σύνολο τριάντα άτομα, του Διδυμοτείχου, που είχαν ισπανική υπηκοότητα, αφού καμία επέμβαση δεν μπόρεσε να τους σώσει.
Κατά την απογραφή του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος το 1945 αναφέρεται ότι από τους 900 εβραίους του Διδυμοτείχου, μόνο 33 σώθηκαν από τα στρατόπεδα ή κατέφυγαν σε άλλες πόλεις ή χωριά. Οι απώλειες της κοινότητας ανήλθαν στο 96%. Σήμερα κανένας εβραίος δεν υπάρχει στο Διδυμότειχο. “Με τον ίδιο τρόπο έσβησαν και οι κοινότητες της Νέας Ορεστιάδας, του Σουφλίου και της Αλεξανδρούπολης”.
Η ισραηλιτική κοινότητα της Αλεξανδρούπολης αριθμούσε 140 μέλη, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν έμποροι υφασμάτων και υαλικών, ενώ μερικοί εξασκούσαν το επάγγελμα του αργυραμοιβού. Υπήρχε επίσης συναγωγή στη σημερινή οδό Μαζαράκη. Στις 3 Μαρτίου 1943 όλοι οι εβραίοι της πόλης συνελήφθησαν και στάλθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης. Από τους 140 συλληφθέντες μόνο οι 4 επέζησαν.
Η μοίρα των εβραίων της Ξάνθης, οι οποίοι προπολεμικά ανέρχονταν σε 550, δεν διέφερε από εκείνη των ομόθρησκών τους στον βουλγαροκρατούμενο ελληνικό χώρο. Μετά τα αρχικά μέτρα, τα οποία περιλάμβαναν την απογραφή τους, την υποχρέωσή τους να φέρουν το άστρο του Δαβίδ και να κρεμάσουν αντίστοιχες πινακίδες στις πόρτες των μαγαζιών και των σπιτιών τους, μετά τις απαγορεύσεις και τις επιστρατεύσεις για καταναγκαστικά έργα, έφτασε η νύχτα της 3ης προς 4η Μαρτίου 1943. Οι εβραίοι της Ξάνθης αιφνιδιάστηκαν στη μέση της νύχτας, συνελήφθησαν από τους βούλγαρους συμμάχους των Γερμανών και οδηγήθηκαν σε μια άδεια καπναποθήκη, όπου και κρατήθηκαν μερικές μέρες.
Έπειτα στοιβάχτηκαν σε τρένα που τους μετέφεραν στην παραδουνάβια πόλη Λομ. Εκεί επιβιβάστηκαν σε ποταμόπλοια και ανέβηκαν τον ποταμό ως τη Βιέννη. Ακολούθησε ακόμη ένα δυσκολότερο και μακρύτερο σιδηροδρομικό ταξίδι διά μέσου της Πολωνίας με κατεύθυνση το στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα και το θάνατο. Από τους συλληφθέντες δεν επέζησαν παρά μόνο 6. Την ίδια τραγική κατάληξη είχε και η κοινότητα της Κομοτηνής: την ίδια νύχτα συνελήφθησαν τα 819 μέλη της, για να ακολουθήσουν το δρόμο του μαρτυρίου με τους αδερφούς τους. Από αυτούς μόνο 28 γύρισαν.
Σύμφωνα με τον Βασίλη Ριτζαλέο, η αποτελεσματικότητα των βουλγαρικών αρχών ήταν τόση, ώστε οι εβραϊκές κοινότητες της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης να παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από όλες τις άλλες κοινότητες του ελληνικού χώρου.
Χαρακτηριστικό, τέλος, είναι και το παράδειγμα της Καβάλας, όπου από την ανθηρή ισραηλιτική κοινότητα της πόλης, που προπολεμικά αριθμούσε 2.100 άτομα, διασώθηκαν μόλις 36.
