Ταφικός τύμβος Ιτέας
Τον Δεκέμβριο του 2008 ο Δημήτριος Νοικοκυρίδης, κάτοικος Ιτέας του Δήμου Φερών Ν. Έβρου, κατά την άροση του αγρού του στη θέση «Πυροβολικά», μεταξύ των οικισμών Ιτέας και Αρδανίου του Δήμου Φερών Ν. Έβρου, ανέσυρε τμήμα λιθοπλίνθου από την οροφή του θαλάμου ενός κτιστού αρχαίου τάφου.
Διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για ταφικό θάλαμο με προσανατολισμό ΒΑ-ΝΔ, ορθογώνιο στην κάτοψη, διατάσεων 1.70 Χ 2.45μ. Το ύψος του θαλάμου στο μέσον είναι 2.30μ., ενώ στις τέσσερις πλευρές υπολογίζεται σε 1.58μ. Η οροφή είναι δικλινής και σχηματίζεται από πέντε ζεύγη λιθοπλίνθων διαστάσεων 1.10Χ 0.50μ. από τοπικό υπόλευκο λίθο. Στην ανατολική γωνία του θαλάμου, μεταξύ του θαλάμου του τάφου και του προθαλάμου, υπήρχε θυραίο άνοιγμα, το οποίο στη συνέχεια είχε φραχθεί με δύο κατακόρυφα τοποθετημένες πλάκες. Η δεύτερη και μεγαλύτερη σε διαστάσεις μαρμάρινη πλάκα φέρει κυμάτιο στη μία πλευρά και επιγραφή σε δύο στίχους: ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ ΑΠΟΛΛΟΦΑΝΕΙΟΣ ΜΗΤΡΙ ΠΑΤΡΩΙΑ. Προφανώς εκεί βρίσκεται σε δεύτερη χρήση.
Στο δάπεδο του ανατολικού τμήματος του θαλάμου, αριστερά και δεξιά από την είσοδο, βρέθηκαν στη θέση τους δύο ομάδες πήλινων αγγείων. Στη βόρεια γωνία υπήρχε ένας ολόκληρος πήλινος αμφορέας και τρία κρατηρόσχημα αβαφή αγγεία (το ένα ήταν το τεφροδόχο αγγείο, στο οποίο είχαν τοποθετηθεί τα υπολείμματα της καύσης του νεκρού), ενώ στην ανατολική γωνία, μπροστά στην είσοδο υπήρχε μια μικρή σφαιρική οινοχόη και ένα ακόμη κρατηρόσχημο αγγείο.Στο βορειοδυτικό τμήμα του ταφικού θαλάμου εντοπίστηκαν έντονα ίχνη καύσης κάτω από το τεφροδόχο αγγείο, μετά την απομάκρυνση του οποίου εντοπίστηκε σιδερένια πόρπη καθώς και τεμάχια ασημένιων ελασμάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακόσμηση του τεφροδόχου αγγείου και ενός δεύτερου, στην είσοδο του τάφου.
Έχουν διακοσμηθεί με ζώνες από εγχάραχτα γραμμικά μοτίβα (τεθλασμένες γραμμές, τρίγωνα, κυματιστές γραμμές) και παραστάσεις αλόγων, στην τεχνική των αγγείων τύπου «TSEPINA» που έχουν βρεθεί σε τάφους και ιερά της Οροσειράς της Ροδόπης στη Βουλγαρία. Η χρονολόγησή τους είναι προβληματική καθώς παρουσιάζουν ομοιότητες με τα χειροποίητα αγγεία της εποχής του Σιδήρου, βρίσκονται όμως σε ταφές που χρονολογούνται στους 4o-3ο αι. π.Χ. και μέχρι τα Ρωμαϊκά Χρόνια. Η κεραμική τύπου «TSEPINA» προοριζόταν μόνο για τελετουργίες και λατρευτική χρήση και είναι η πρώτη φορά που βρίσκεται σε τάφο στον χώρο της Αιγαιακής Θράκης.
Η ελληνική επιτύμβια επιγραφή στην είσοδο του τάφου μας οδηγεί σε μια χρονολόγηση όχι νωρίτερα από τον 4ο αι. π.Χ., ενώ τα υπόλοιπα αγγεία του τάφου και η πόρπη περιορίζουν τον χρονικό ορίζοντα προς τα τέλη του 4ου με αρχές του 3ου αι. π.Χ. Σημαντικό εύρημα του 1961 από την ίδια πιθανότατα θέση αποτελεί ο «θησαυρός» 61 αργυρών νομισμάτων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής. Τα περισσότερα από αυτά είναι Πτολεμαίου Α΄ Σωτήρος και χρονολογούνται περίπου στο 306- 283 π.Χ.
Η τυχαία ανεύρεση του τάφου της Ιτέας αποτελεί ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για την ιστορία της περιοχής όπου και στο παρελθόν είχαν εντοπιστεί και ανασκαφεί ταφές του 4ου αι. π.Χ. από τον Δ. Τριαντάφυλλο, ενώ στην ευρύτερη περιοχή Ιτέας-Αρδανίου έχουν εντοπιστεί και άλλοι τάφοι, Ρωμαϊκών κυρίως Χρόνων, με σημαντικότερο ως σήμερα εύρημα τη μαρμάρινη σαρκοφάγο του Αρδανίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.
